उत्तरी म्याग्दीको अन्नपूर्ण गाउँपालिकामा ६६ दशमलव तीन मेगावाट क्षमताको मध्यकालीगण्डकी जलविद्युत् आयोजनाको निर्माणसँगै त्यहाँ रहेका तातोपानी कुण्डको अतित्व मासिने भनेर अतित्व मासिने भनेर स्थानीय वासिन्दा चितिन्त भएका छन्।
जलविद्युतको निर्माणकार्य सुरु भएपनि प्रभावित क्षेत्रका बासिन्दासँग पाउद्धारको तातोापनी कुण्ड, भुरुङ तातोपानी कुण्ड र रातोपानी कुण्ड तथा आसपासका बस्तीलाई कुनै असर नपर्ने बारेमा सार्वजनिक बहस नै भएको छैन ।
आइएमई समूहको लागनीमा हाइड्रो सपोर्ट प्रालि प्रवद्र्धक रहेको आयोजनाको प्रभावित क्षेत्रमा रहेका तातोपानी कुण्ड सुरुङ मार्ग सहित अन्य भौतिक संरचनाका कारण सुक्ने गुनासो स्थानीय जनप्रतिनिधिलाई समेत आउने गरेको छ ।
गाउँपालिका अध्यक्ष भारतकुमार पुनले बेनीअनलाइनसँग गरेको कुराकानीमा आयोजनापक्षले कुण्डलाई कुनै असर नगर्ने बताएपनि थप बहस आवश्यकता रहेको बताउनुभयो । ‘स्थानीय प्राकृतिक सम्पदालाई जोगाएर जलविद्युत बनाउनुपर्छ,हामीले सम्बन्धित जलविद्युत कम्पनीलाई समेत यस विषयमा जानकारी लिन्छौ,आवश्यक परे सार्वजनिक बहस नै राख्छौ’ अध्यक्ष पुनले भन्नुभयो ।
जलविद्युत आयोजनाको प्रभावित क्षेत्रमा रहेको तातोापनी कुण्डको हिउँदाको समयमा खोलाको सतह घट्दा पानी सुक्ने जोखिमका बारेमा पाउद्धार तथा भुरूङ तातोपानीका बासिन्दाले चासो देखाएका छन् ।
Hot Spring at Tatopani
तातोपानी कुण्डको तल्लो क्षेत्रमा भौतिक निर्माण गर्दा पानीको सतह भासिने यसअगाडी समेत देखिएको अवस्थामा जलविद्युतले कुण्ड नै तहसनहस हुने भन्दै तत्काल स्थानीयसँगको छलफलको वातावरण बनाउनुपर्ने जनप्रतिनिधिको माग छ ।
आयोजनास्थलमा परिचालित भएको सिभिल ठेकेदार रुसुवा मल्टी जेभीले प्रारम्भिक चरणको पूर्वाधार निर्माणको काम थालेको अवस्थामा पनि तातोपानी कुण्ड तथा आसपासका क्षेत्रमा रहेका जमिनमा हुने असरका बारेमा सम्बन्धित स्थानीय तहसँग समन्वय नगर्नु कमजोरी भएको जिल्ला समन्वय समितिकी कार्यवाहक प्रमुख दिलकुमारी खत्रीले बताउनुभयो ।
‘केही जलविद्युतका कमजोरीका बारेमा मौखिक गुनासो आएको छ, हामीले यस विषयमा छिटैं छलफल गरी सम्बन्धित आयोजनापक्षलाई बोलाउँछौ’ कार्यवाहक प्रमुख खत्रीले बेनीअनलाइनलाई भन्नुभयो । जलविद्युतले बाँधदेखि सुरुङ निर्माणस्थलसम्म पुग्ने दुई सय मिटर लामो एप्रोच कल्भर्टबाट आयोजनाको भौतिक संरचना निर्माणको काम थालिसकेको छ।
सुकेबगरको इनलेट, नारच्याङ पुल नजिकैको अडिट र नौलीबगरको आउटलेटबाट सुरुङ निर्माण गरी चार किलोमिटर आठ सय मिटर लामो सुरुङबाट ल्याउने पानी अन्नपूर्ण–२ नौनीबगरमा निर्माण हुने विद्युत्गृहमा खसालेर विद्युत् उत्पादन गर्ने लक्ष्य छ । विद्युत्गृहदेखि आउटलेटको हेड एक सय पाँच मिटर अग्लो छ।
रन अफ दर रिभर प्रकृतिको यस आयोजनाको विद्युत्गृह, स्विचार्ड, कन्ट्रोल रुम जमिनभित्र भूमिगत बनाइने भएको छ । आगामी तीन वर्षभित्र आयोजना सम्पन्न गर्ने लक्ष्य राखिएको आयोजनाको कुल लागत १२ अर्ब ९३ करोड अनुमान गरिएको छ ।
स्थानीयको बिरोधले रोकिएको छ १२ मेगावाटको मिस्ट्री खोला–२
उत्तरी म्याग्दीको पाउद्धार तातोपानी कुण्डको अस्तित्व नै संकटमा पर्ने गरी १२ मेगावाटको मिस्ट्री खोला–२, जलविद्युत आयोजना अगाडी बढाउन खोजिएपछि स्थानीयको चर्को बिरोधले रोकिएको छ ।
प्राकृतिक उपचारकेन्द्रका लागि आर्कषित मानिएको अन्नपूर्ण गाउँपालिका वडा नं ५ कालिगण्डकी नदी नजिकै रहेको पाउद्धार तातोपानी कुण्डको नाम निसाना नै मेटिने अवस्थामा सर्वोच्च अदालतमा स्थानीय पुगेका थिए । सर्वोच्च अदालतले म्याग्दीमा रहेको प्राकृतिक तातोपानी कुण्डमा असर पर्नेगरी आयोजना नबनाउन आदेश गरेको थियो ।
न्यायाधीशहरू कुमार शर्मा र महेश शर्मा पौडेलको संयुक्त इजलासले तातोपानी क्षेत्रमा जलविद्युत आयोजनाको भौतिक संरचनाको काम नगराउन आदेशपछि रोकिएको छ । सर्वोच्च अदालतमा १७ जना स्थानीय बासीले गत बर्षको असारमा रिट निवेदन दर्ता गराएका थिए।
सर्वोच्चले स्थानीयको माग अनुसार तातोपानी वरिपरि जलविद्युत आयोजना बनाउन नपाउने गरी रिट जारी गरेको छ। यद्यपि सर्वोच्च अदालतले फैसला लिखित रूपमा जारी गरेको छैन। तर, निवेदकहरूले माग गरे बमोजिम ‘रिट जारी’ उल्लेख गरिदिएको छ। २०७९ साउन २३ मा तातोपानीको नजिक पर्ने मिस्ट्री खोला २ जलविद्युत आयोजनाको प्रारम्भिक वातावरणीय परीक्षण प्रतिवेदन स्वीकृत गरिएको थियो।
तातोपानी कुण्डको सम्बन्धमा भू–गर्भ विज्ञको रायसहितको वैज्ञानिक प्रमाणको ग्यारेन्टी नगरी पर्यटकीय क्षेत्रको रूपमा रहेको तातोपानी क्षेत्रमा जलविद्युत आयोजना बनाएमा तातोपानी सुकी अपूरणीय क्षति समेत हुने भन्दै चर्को बिरोध गरेका थिए ।
यहाँको तातोपानी कुण्ड वर्षौँदेखि कुण्डको रूपमा स्थापना भई दैनिक हजारौँ व्यक्तिले करिब ४५ देखि ७० डिग्रीसम्मको तातोपानीमा नुहाउँछन्। यसको प्राकृतिक उपचार हुने विश्वास मान्दै आएको छ। तातोपानीमा बस्दा हाडजोर्नी, नशा, छाला, पिनास, ग्याष्टिक सम्बन्धी रोगको उपचार हुन्छ भन्ने मान्यता छ।
तातोपानी कुण्डको नामबाट पर्यटन व्यवसाय समेत सञ्चालन भइरहेको छ। त्यस क्षेत्रमा कालीगण्डकीको दायाँबायाँ दुबैतर्फ तातोपानीको कुण्ड छन्। कालीगण्डकीको बायाँ पट्टि पाउद्धार तातोपानी कुण्ड छ। स्थानीयले ऊर्जा, जलस्रोत तथा सिँचाइ मन्त्रालय (सचिवस्तर) को मिति २०७९ साउन २३ को प्रारम्भिक वातावरणीय परीक्षणलाई समेत अस्वीकार गरेका छन् । यो जलविद्युत बनेमा कुण्ड आसपासको जमिन नै मासिन्छ ।
